Do dyspozycji lekarza i diagnosty pozostaje kilka metod wykrywania patologicznego białka M, takich jak immunoelektroforeza surowicy krwi oraz immunofiksacja. Obecnie jednym z najbardziej przydatnych, zarówno przy ustalaniu rozpoznania, w doborze leczenia jak i w jego monitorowaniu, jest badanie wolnych łańcuchów lekkich w surowicy.
Materiał do badań
Wykrywanie monoklonalnych immunoglobulin lub ich fragmentów jest możliwe w moczu i w surowicy. Stężenia wykrywanej paraproteiny są w tych materiałach różne i zależą od rodzaju białka – w surowicy okres półtrwania gamma globulin jest dłuższy niż tych wydalanych w moczu, ponieważ ulegają one częściowej degradacji przez nerki. Jeżeli stężenie białka monoklonalnego jest niewielkie, a pacjent posiada wciąż nieuszkodzone nerki, białko M może by niewidoczne w badaniu z pojedynczej próbki moczu. Niektóre typy immunoglobulin (np. w amyloidozie) mogą być także niewidoczne w elektroforezie moczu ze względu na dużą masę cząsteczkową. Z drugiej strony, część badań można wykonać nie z pojedynczej mikcji, lecz z dobowej zbiórki moczu i takie cechuje się zwykle większą czułością niż pomiar w surowicy. Dlatego mocz ze zbiórki jest preferowanym materiałem do wykonania immunofiksacji podczas monitorowania pacjentów chorych na gammapatie [1].
Elektroforeza białek surowicy i/lub moczu – test pierwszego wyboru
Pierwszym badaniem, po które powinniśmy sięgnąć w przypadku podejrzenia gammapatii lub przy rozpoznaniu proteinemii i/lub proteinurii nieznanego pochodzenia, jest prosta elektroforeza. Test został opracowany w roku 1937 i po nielicznych modyfikacjach jest używany do dziś, co świadczy o jego użyteczności. Obecnie wykonuje się go półautomatycznie, na gotowych, komercyjnie dostępnych żelach, niemniej jednak czasami spotyka się jeszcze wykonywane manualnie żele agarozowe albo na octanie celulozy. Niezależnie od rodzaju nośnika, ocenę prążków przeprowadza się kolorymetrycznie, otrzymujemy wykres funkcji intensywności koloru prążka w żelu zależnie od odległości od początku rozdziału. W przypadku białek surowicy wykres jest złożony z 5-6 prążków (zachęcam do odwiedzenia naszego artykułu na ten temat), w przypadku moczu zwykle widzimy prążek albumin i resztę frakcji jako minimalne piki. W przypadku obecności białka M dodatkowo pojawia się pik frakcji gamma. W przypadku moczu musimy jednak sprawdzić, jaka jest kondycja nerek pacjenta- w zależności od GFR i stopnia uszkodzenia narządu możemy zobaczyć na wykresie duże anomalie związane ze zwiększonym przepuszczaniem białka, niekoniecznie frakcji gamma [1].
Zaletą elektroforezy jest kompleksowa ocena proteinemii/proteinurii, która może mieć charakter poli-, oligo- lub monoklonalny. Oczywistą wadą jest niewielka czułość metody, brak informacji o rodzaju gamma-globuliny monoklonalnej oraz ryzyko wyniku fałszywie ujemnego dla niektórych gammapatii (np. MGUS, amyloidoza, szpiczak niewydzielający, niektóre inne gammapatie z wydzielaniem łańcuchów lekkich lambda, IgA lub IgM)
Immunofiksacja – określenie charakteru białka M
Drugą w kolejności metodą badania białek monoklonalnych jest immunofiksacja. Opiera się ona na rozdziale żelowym protein surowicy lub moczu. Badany materiał jest rozdzielany w kilku ścieżkach żelu, następnie prowadzona jest immunofiksacja z dodatkiem przeciwciał celowanych w konkretne frakcje Ig surowicy. W standardowym panelu wykrywamy: ogólnie białka surowicy (kontrola rozdziału), łańcuchy ciężkie G, A, M oraz łańcuchy lekkie kappa i lambda. W panelu poszerzonym dodatkowo możemy wykryć łańcuchy ciężkie D i E.
Immunofiksacja z dobowej zbiórki moczu jest techniką najbardziej czułą spośród metod opartych na elektroforezie. Immunofiksacja z surowicy wykazuje się dużo mniejszą czułością, ale i tak lepszą od prostej elektroforezy. Jest to też metoda bardziej informatywna (wykrywa konkretne frakcje Ig) i niestety droższa.
Wolne łańcuchy lekkie w surowicy i stosunek ich stężeń – najlepsza metoda monitorowania leczenia
Znakomita większość rozrostów klonalnych z obecnością paraprotein charakteryzuje się nieprawidłowym wydzielaniem tylko jednego typu łańcucha lekkiego- kappa lub lambda. Sprawia to, że zachwiany zostaje naturalny stosunek kappa do lambda (ok. 1:1,5 jeżeli dokonujemy pomiaru wolnych łańcuchów lekkich) [2,3]. Także stężenie danego typu wolnych łańcuchów lekkich jest podwyższone w przypadku aktywnej choroby. Przy znacznym uszkodzeniu nerek najczęściej wzrasta stężenie obu typów łańcuchów lekkich w surowicy, natomiast ich stosunek dalej pozostaje wykładnikiem aktywności plazmocytów. Metoda pomiaru stosunku stężeń wolnych łańcuchów w surowicy (ang. serum Free Light Chains, sFLC) jest więc doskonały markerem choroby resztkowej i znacznie ułatwia monitorowanie odpowiedzi na leczenie. Duża czułość metody sprawia, że właśnie w oparciu o sFLC podejmuje się obecnie wiele decyzji terapeutycznych. Normalizacja stosunku kappa do lambda jest uznawana za pozytywny czynnik prognostyczny, przepowiadający dłuższe okresy remisji. Z kolei połowiczną redukcję poziomu nieprawidłowych łańcuchów lekkich uznaje się za tzw. „odpowiedź częściową, ang. partial response (PR)” [3]. Ponadto ujawnienie się zmian w sFLC u pacjenta, który wcześniej się negatywizował wyprzedza nawet o miesiące wznowę hematologiczną.
Obecnie jednym z najbardziej przydatnych, zarówno przy ustalaniu rozpoznania, w doborze leczenia jak i w jego monitorowaniu, jest badanie wolnych łańcuchów lekkich w surowicyŹródło: Wikimedia Commons, autor RedAndr, licencja CC BY SA 2.5
Szpiczak mnogi i inne nowotwory wydzielające immunoglobulinę monoklonalną były do niedawna bardzo źle rokującymi i szybko wyniszczającymi ustrój chorobami. Dzięki nowym lekom i strategiom terapeutycznym pacjenci mogą liczyć na coraz dłuższe okresy remisji i tym samym cieszyć się latami w miarę dobrą kondycją biologiczną. Lepsze leczenie oznacza jednak potrzebę doskonalszego monitorowania.
Piśmiennictwo:
1. Jenkins MA. Serum and Urine Electrophoresis for Detection and Identification of Monoclonal Proteins. Clin Biochem Rev 2009; 30(3): 119–122.
2. Katzmann JA, Clark RJ, Abraham RS, Bryant S, Lymp JF, Bradwell AR, Kyle RA. „Serum reference intervals and diagnostic ranges for free kappa and free lambda immunoglobulin light chains: relative sensitivity for detection of monoclonal light chains„. Clin Chem. 2002 Sep;48(9):1437-44.
3. Broszura International Myeloma Foundation, Understanding Serum Free Light Chain Assays, https://myeloma.org 2011
Przeczytaj również
Metody wykrywania białka M w …
W diagnostyce chorób układu krwiotwórczego przebiegających ze zwiększoną liczbą komórek … Przeczytaj całość
Sekwencjonowanie nowej generacji w diagnostyce …
Sekwencjonowanie nowej generacji (ang. next generation sequencing, NGS) szturmem wkroczyło w … Przeczytaj całość
Metody wykrywania białka M w gammapatiach monoklonalnych (II)
Source: Aktualności
Dodaj komentarz